Stari ljudi kažu: "Sve ima svoj početak i svoj kraj"! Dok razmišljam da li su u pravu, držim list papira u ruci i zaista vidim da on ima svoj početak i svoj kraj. Pisanje ove priče započinjem na početku lista i ubrzo dolazim do njegovog kraja. Šta sada? Došao sam do kraja lista papira, ali moja priča još nije završena. Razmišljam! Zašto su ti ljudi morali biti u pravu? A možda i nisu. Da li baš sve ima svoj kraj? Svemir. Sta je sa svemirom? Naučnici kažu svemir se stalno širi. Ali, ako se širi, to znači da on nema svog kraja. Sav važan sto sam otkrio"vruću vodu" uzimam drugi list papira i nastavljam svoju priču. Ovo je priča o kraju-koji to možda i nije. O kraju! Čega? Mog Bloga o historiji i znamenitostima Gradačca.

Tri godine je prošlo od kako sam napisao prvu priču na svom Blogu.
Bila je to priča o području Gradačca u prahistorijskom vremenu. Mada Gradačac i njegova okolina nisu arheoliški istraženi, a ni u historijskoj nauci nije o njemu naročito puno pisano, tragovi na koje se nailazi upućuju nas na zaključak da je ovdje ipak postojao život još u prahistorijsko vrijeme. Više o tome napisao sam u priči koja se na mom blogu nalazi pod rednim brojem 1.

Nešto više podataka o Gradačcu može se naći iz perioda Srednjeg vijeka . Naime, pred kraj srednjovjekovne bosanske države nazire se da je oblast u zapadnim dijelovima Usore, tj. područje Bosne u kojem se nalazio i srednjovjekovni grad Gra(da)čac, bila pod vlašću Radivoja Kotromanića, dugogodišnjeg pretendenta na kraljev prijesto. Njemu je bosanski kralj Stjepan Tomašević, 1461. godine darovao Gračac, a izgleda da je samo potvrdio prijašnju darovnicu kralja Tomaša, koji je vladao u periodu od 1443. do 1461., što nam govori da je ustvari, to period kad se prvi put pominje grad Gra(da)čac. Više o Gradačcu iz perioda Srednjeg vijeka mozete pročitati u priči koja se nalazi na mom blogu pod rednim brojem 2.

U prvim osmanskim izvorima Gradačac se pominje sa dva imena, kao Kal'a i Gračac. Nahija je bila vrlo slabo naseljena i čini se da je, u prelaznom periodu između Srednjovjekovne Bosne i Osmanske imperije, dugo bila ničija zemlja. U periodu između 1550. do 1563., Gradačac je spomenut u dvjema austrijskim geografskim kartama. Na jednoj karti su ucrtane zemlje Slavonije, Hrvatske, Krajinske Istre i Bosne, a njen autor je Avgustino Hirsvogelio. U njoj je Gradačac upisan kao Gratschacz. Autori druge karte su Wolfang Lazius i Tanctetter, a urađena je između 1545. i 1563. godine. Gradačac je u njoj uveden pod nazivom Gradyaty. U jednom dokumentu iz 1634. godine stoji da Gradačac pripada Gračaničkom kadiluku, što je ujedno i najstariji dokument u kojem se Gradačac izričito spominje sa svojim današnjim imenom. Više o Gradačcu iz ovog perioda možete pročitati u pričama koje se nalaze na mom blogu pod rednom brojevima 3. do 34.

Završetkom rata između Rusije i Turske došlo je do propasti Osmanskog carstva i mnoge zemlje su dobile samostalnost, ali ne i naša Bosna. Ona je dodijeljena Austriji na upravljanje . Bilo je to na Berlinskom kongresu 1878. godine. Pod austrijskom vlašču ostat će sljedećih četrdeset godina, odnosno sve do izbijanja Prvog svjetskog rata 1914. godine. Što bi rekao naš narod "Sjaši Murta da uzjaši Kurta". Iako je Austrija bila okupator naše zemlje, baš kao što je to bila i Turska, moramo reći da je Austrija, za samo četrdeset godina upravljanja Bosnom, ostavila neizbrisive tragove u razvoju i napretku naše zemlje, kao i našeg Gradačca. Više o Gradačcu iz ovog perioda možete pročita u pričama koje se nalaze na mom blogu pod rednom brojevima 35. do 55.

Pisati o znamenitostima Gradačca ponekad iziskuje i osvrt na historijske činjenice o povezivanju jednog ili više naroda u teritorijalno-političke cjeline koje su se kroz ralzličite periode različito i nazivale. (države, kneževine, despotstva, banovine, kraljevine, carstva). Na redu je doba kad je Gradačac zejedno sa Bosnom i Hercegovinom ušao u državnu zajednicu nazvanom Kraljevina Jugoslavija. Bilo je to po završetku Prvog svjetskog rata, kada se raspalo Austrougarsko carstvo i kada je po prvi puta stvorena državna zajednica po imenu Jugoslavija. U njen sastav su ušle zemlje koje su stekle samostalnost još prilikom raspadanja Turskog carstva, a to su: Srbija, Crna Gora i Makedonija. Raspadom Austrougarske monarhije samostalnost dobivaju Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina i Vojvodina, koje zajedno sa prethodne tri osnivaju Jugoslaviju. Smjena vlasti u našem Gradašcu je izvršena 11.12.1918. godine kada je kotarski predstojnik, Austrijanac Julius Bitto predao dužnost novom kotarskom predstojniku Vladimiru Stojiću. Za Gradačac počinje jedno novo vremnsko razdoblje koje će ostati upamćeno kao vrijeme u kojem je grad najmanje napredovao. To će trajati 21 godinu, odnosno do izbijanja Drugog svjetskog rata. Više o Gradačcu iz ovog perioda možete pročitati u pričama koje se nalaze na mom blogu pod rednom brojevima 55 do 72.

Poslije Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji je došlo do promjene političkog sistema i vlasti u zemlji. Umjesto Kraljevine, stvorena je Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija . Gradačac ponovo ima jedno novo razdoblje, koje traje sve do raspada Nove Jugoslavije i do proglašenja Bosne i Hercegovine samostalnom državom, odnosno do novog rata koji izbija početkom 1992. i traje do 1995. godine. U periodu od 47 godina, koliko je trajala Socijalistička Jugoslavija, Gradačac je od jedne male kasabe izrastao u moderan gradić koji je i pored rušenja starih zdanja, bar donekle uspio sačuvati građevinske objekte sagrađene u prethodnim periodima. Više o znamenitostioma Gradačca iz ovog perioda možete pročitati u pričama koje se nalaze na mom blogu pod rednom brojevima 73 do 116.

Obzirom da je u historijskoj nauci uobičajeno da se historijom ne smatra period mlađi od trideset godina, iz tog razloga nisam obrađivao period Bosne i Hercegovine kao samostalne dršave. Stoga je ovo kraj mog bloga, koji to možda i nije. Ako bude zdravlja i dovoljno životnog vijeka možda ispišem stranice iz perioda poslije 1991. godine, a ako ne, onda to ostavljam nekom od mlađih generacija.

SADRŽAJ

01. Područje Gradačca u prahstorijskom vremenu
02. Prvi pomen Gradačca u srednjovjekovnoj Bosni
03. Pominjanje Gradačca za vrijeme osmanske imperije
04. Ko je vladao Gradačcem prije Gradaščevića
05. Lirska pjesma koja nagovještava Husein-begovo rođenje
06. Porodićni život Husein-kapetana Gradaščevića
07. Originalni portret Husein-kapetana Gradaščevića
08. Kad je nastala i ko je gradio kulu "Zmaja od Bosne"
09. Ko je autor pjesme sa Gradačca bijele kule
10. Smrt Husein-kapetana Gradaščevića i njegov mezar
11. Sviračka džamija i prva medresa u Gradačcu
12. Sviračka česma
13. Čardak Husein-kapetana Gradaščevića
14. Sahat kula
15. Džamija Husejnija
16. Bukvara i Begova džamija
17. Izgradnja crkava na području Gradačačke kapetanije
18. Fra Lovrin grob-svetište u Turiću kod Gradačca
19. Dva turbeta od kultnog značaja sa područja Gradačca
20. Prva biblioteka (kutubhana) u Gradačcu
21. Dom kulture - medresa Muradija
22. Sa Gradačca bijele kule
23. Francuski novac iz 17. stoljeća u Jelovće selu kod Gradačca
24. Nalazi grčkog i rimskog novca sa područja Gradačca
25. Stečci sa područja Gradačca
26. Hadži efendijina česma
27. Izvor vode zvani Hlupan
28. Izvor vode Hazna
29. Izvor Gradašnice Starčevac
30. Zmajevac
31. Bezimeni izvor
32. Kamerom kroz Gradačac
33. Točak i Proboj
34. Banja Ilidža Gradačac
35. Gradačac za vrijeme Austro-Ugarske
36. Škola na Gradini-Gimnazija
37. Zgrada Javne biblioteke
38. Crvena škola
39. Dječije obdanište
40. Prva bolnica
41. Zgrada pošte
42. Popovička
43. Škola učenika u privredi-ŠUP
44. Građanska škola, zgrada na Varoši koje više nema
45. Pravoslavna crkva sv. Ilije proroka u Gradačcu
46. Katolička crkva sv. Marka evanđeliste u Gradačcu
47. Gruntovnica i katastar
48. Gradačačka aleja
49. Kuća porodice Jahića
50. Kuća porodice Taslidžića
51. Vila na aleji
52. Kuća porodice Halilovića
53. Poslovni objekat Karla Manca
54. Poslovni objekat Danka Kabilja
55. Kuća obitelji Mihaljevića
56. Gradačac u vremenu Kraljevine Jugoslavije
57. Dio čaršije sa hotelom iz 1937. godine
58. Poslovni objekat porodice Šakića
59. Sarajlića Bina
60. Dio čaršije sa poslovnim objektom Marka Ivankovića
61. Ibrin han
62. Kuća Steve Stevića
63. Zvijezdino igralište
64. Kuća Cvjetanović Tadije
65. Bronzina kuća-kafana
66. Oraška trgovina
67. Miralemova kuća
68. Kuća gradačačkog boema Sulje Ibrahimbegovića
69. Kuća Asima Muftića- škola u Vidi
70. Rodna kuća književnika Ahmeda Muradbegovića
71. Rodna kuća književnika Hasana Kikića
72. Rodna kuća revolucionara Josipa Šibera
73. Gradačac za vrijeme II svjetskog rata i SFR Jugoslavije
74. Gradsko kino
75. Gradska pijaca
76. Željeznička stanica i pruga Gradačac-Modrića
77. Bio jednom jedan bazen
78. Gradačačke brijačnice
79. Čitaonica u Svircu
80. Alagina magaza
81. Fotografska radnja Jusufa Kadrića
82. Zgrada opštine Gradačac
83. Četrdeset godina postojanja Radio stanice Gradačac
84. Izletište Popovača
85. Jezero Hazna
86. Pjesma ljeta ’71
87. Jezero Vidara
88. Gradačačke sajdžinice
89. Stari dobri obučari
90. Gradačačke slastičarnice
91. Gradačačke pekare
92. Gradačačke aščinice i ćevabdžinice
93. Šezdeset godina sjećanja na jednu Vodicu
94. Priča o Popivodi
95. Gradačački krojački saloni
96. Gradačac-stolarske radionice
97. Čovjek koji je volio motore, Stefanović Risto-Branče
98. Majstori bez radionica, gradacacki moleri
99. Čovjek koji voli ljude i golubove
100. Nezić Sika
101. Zlatarske radionice i RTV servisi
102. Zanatske radionice sa zvukom metala
103. Gradačačke automehaničarske radionice
104. Ljudi za volanom-profesionalni vozači Gradačca
105. Čovjek koji je krpio lopte i kopačke, Radaković Ratko
106. Kahvedžinica ismeta Krajinovića
107. Male djelatnosti koje život ljudi ćine ljepšim i udobnijim
108. Mustafa Škodrić – Mujo Škodra
109. Razvoj sportskih aktivnosti na području Gradačca - prvi dio
110. Razvoj sportskih aktivnosti na području Gradačca - drugi dio
111. Šahovski klub “Gradačac”
112. Razvoj i tradicija KUD-ova u Gradačcu
113. Gradačac i njegovi muzički bendovi, igranke naše mladosti-prvi dio
114. Gradačac i njegovi muzički bendovi, igranke naše mladosti-drugi dio
115. Gradačac od kasabe do modernog grada
116. Ljeto u Gradačcu 1968. godine, Penjarol - Truhla Višnja
117. Kraj-koji to možada i nije
O znamenitostima Gradačca možete više pročitati ako kliknete na BLOG ”.
Mirza Avdičević