ZGRADA OPŠTINE GRADAČAC



Već dugo vremena razmišljam da pišem o opštini Gradačac, ali zbog dileme šta bi moja priča o opštini trebala obuhvatiti, odgađao sam pisanje sve do danas. A danas sam odlučio, ne samo da pišem, već da opštinu i u znamenitosti Gradačca uvrstim. Naravno, radi se o zgradi koja se nalazi u samom centru grada koju svi građani zovu “Opština”. Počet ću sa pitanjima koje sam postavljao sam sebi! Kad je napravljena današnja zgrada opštine? Šta je bilo ranije na lokaciji te zgrade? Gdje su opštinske službe bile smještene prije nego je izgrađna zgrada o kojoj danas pišemo? Ali prije odgovora na ova pitanja, hajde da vidimo šta se zaista podrazumijeva pod samim pojmom opština. Pojam opštine se različito definisao kroz različite vremenske periode, ali u današnje vrijeme, ukratko rečeno, pod ovim pojmom se podrazumijeva jedna zaokružena teritorijalna jedinica koja ima svoje administrativne organe uprave preko kojih se sprovodi opštinska politika. Ti organi uprave su u neposrednom kontaktu sa građanima i pružaju im različite usluge. Organizuju se po departmanima i pokrivaju razne gradske djelatnosti, kao što su: obrazovanje, zdravstvo, socijalna zaštita, snabdijevanje električnom energijom i vodom, čišćenje, podsticanje lokalnog ekonomskog razvoja, zatim održavanje parkova i površina za rekreaciju, prostorno planiranje, gradnja, stanovanje, finansije, bezbijednost (policija) itd. Ovi organi mogu biti kolektivni (sekretarijati) ili inokosni (načelnik, inspektor, itd ). Oni se imenuju i odgovaraju načelniku opštine ili skupštini kao najvišem opštinskom organu.
Obzirom da smo već pomenuli kako se pojam opštine različito definisao kroz različite vremenske periode, hajde da vidimo kako se opština Gradačac definisala u vremenu od srednjovjekovne Bosne pa do danas. U ranom periodu srednjovjekovne Bosne, Gradačac se zvao Nenavište i u teritorijalnom smislu je bio organizovan kao nahija, što odgovara teritorijalnom pojmu jedne današnje opštine. U širem teritorijalnom smislu bio je povezan sa nekim drugim nahijama u jednu župu koja se takođe nazivala Nenavište. Teritorija župe Nenavište je obuhvatala skoro cijelu Posavinu.
Pojam teritorijalnog organizovanja pod nazivom nahija zadržan je i u periodu turske vladavine Bosnom, s tim što je više nahija povezivano u širi oblik organizovanja koji se zvao kadiluk. Uvođenjem vojnih oblasti koje su se nazivale kapetanije, Gradačac je postao sjedište Gradačačke kapetanije koja je teritorijalno bila veličine bivše srednjovjekovne župe Nenavište.
Na čelu Gradačačke kapetanije od početka njenog osnivanja pa sve do ukidanja kapetanija, na njenom čelu su se nalazili kapetani iz loze Gradaščevića, od kojih je napoznatiji bio Husein kapetan Gradaščević. Ukidanjem kapetanija, turska vlast uvodi i nove pojmove administrativno-teritorijalnog organizovanja tako da gradačačka nahija postaje muteselimluk kojom upravlja muteselim. Skoro svi muteselimi su opet bili iz loze Gradaščevića izuzev Fadil paše Šerifovića koji je bio Sarajlija. Ovaj čovjek je napravio onu malu kućicu na uglu dvorišta džamije Husejnije u kojoj je bila smještena tadašnja biblioteka. U širem smislu organizovanja, Gradačac postaje mudirluk, što odgovara teritoriji srednjovjekovne župe, odnosno sreza. Tako ostaje sve do austrougarskog perioda kada Gradačac u užem smislu organizovnja postaje opština, a u širem smislu postaje kotar, što opet odgovara veličini sreza.
U sastavu Gradačca kao kotara bili su Modriča i Srebrenik, te Bos. Šamac kao neki vid samostalne ispostave. Na nivou kotara bila je služba načelništva na čijem čelu se nalazio upravnik koji je u pravilu uvijek bio austrijski državljanin. Posljedni na toj funkciji se zvao Julius Bitto. Sresko načelništvo je bilo smješteno u zgradi sadašnje biblioteke, a sastojalo se od upravnika i još dvadesetak radnika, među kojima je bilo nekoliko pisara i poreznika, jedan geomatar i jedan gruntovničar, jedan drumski radnik i jedan šumar, nekoliko sudija državnog suda i nekoliko sudija šerijatskog suda te jedan ljekar i jedan veterinar.
Državni sud, kao samostalna ustanova, bio je smješten u zgradi poznatoj kao gimnazija. Ta zgrada je u to vrijeme imala prizemlje i jedan sprat. Na spratu je bio sud, a u prizemlju gruntovnica i poreska uprava. U podrumskim prostorijama je bio zatvor, a iza zgrade je bilo dvorište za zatvorenike, ograđeno sa kamenim zidovima. Pored sreskog načelništva postojale su i opštinske službe sa nekoliko radnika zaposlenih u administraciji, ali sa veoma ograničenim ovlaštenjima.
Gradačačka opština u periodu austrougarske uprave bila je smještena u zgradi Mehmed-bega Gradaščevića, a najpoznatiji gradonačelnici iz tog perioda su bili Mustaj-beg Gradaščević, Bećir-beg Hadži Ibrahimbegović, Mustafa Duraković i Izet-beg Jahić.

Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije opštinske službe će biti smještene u prizemlju sadašnje pošte, a za period od 22 godine, koliko je trajala Kraljevina Jugoslavija, na dužnosti gradonačelnika su bili: Izet-beg Jahić, Gromić Muharem, Duraković Salih i Mustaj-beg Ganibegović. U zgradi pošte opštinske službe će ostati sve dok se ne napravi sadašnja zgrada opštine Gradačac. I konačno, recimo da je sadašnja zgrada opštine pravljena poslije Drugog svjetskog rata, odnosno 1950/51. godine prošlog stoljeća. Na toj lokaciji ranije je bila kovačka radnja u vlasništvu Ante Jakovljevića.
Igradnjom ove zgrade, koja se naslanjala na poznatu zgradu Popovičku, a nešto kasnije i igradnjom stambene zgrade sa druge strane Popovičke,
Gradačac gubi izgled čaršje kakav je imao još od turskog doba i počinje dobivati izgled sličan današnjem.
I u periodu Socijalističke Jugosalvije Gradačac je ostao srez sve do 1956. godine, kada postaje opština u okviru brčanskog sreza, a desetak godina kasnije pripaja se dobojskom srezu. U oviru dobojskog sreza Gradačac ostaje sve do 70-ih godina, kada se ukidaju svi srezovi. U narednom periodu Gradačac se počinje sve više povezivati sa regionalnim centrom Tuzla i tako ostaje sve do danas. I na kraju pogledajmo na ovoj tabeli ko je sve bio na čelu Gradačca kao sreza, odnosno kao opštine, u periodu poslije Drugog svjetskog rata, pa sve do izbijanja rata 1992. godine. Dok završavam ovu priču, razmišljam kako bi ona mogla podstaknuti nekoga iz opštinskih službi da se napravi jedna tabela svih predsjednika, odnosno opštinskih načelnika, po mogučnosti sa fotografijama, i da se postavi na zid hodnika opštinske zgrade. Takva jedna tabela mogla bi obuhvati pregled svih čelnih ljudi Gradačca počev od najstarijeg poznatog vremena pa sve do danas. Bio bi to jedan zanimljiv historijski detalj sa kojim bi se građani mogli upoznavati dok čekaju u redu da obave neki posao u opštinskim službama.


Mirza Avdičević

1 komentar

  1. Ponovo jedna lijepa prica. Sa uzivanjem sam je citao jer sam znao da cu opet nesto novo nauciti. Nikad nisam znao da su opstinske slube bile u posti, a pogotovo ne, u onoj kuci gdje je bila Rahmanova radnja. Ja pamtim puno, ali tvoje price uvijek obogate moje sjecanje. Hvala ti i svaka cast.

Komentariši