GRADAČAC OD KASABE DO MODERNOG GRADA


Za vrijeme historijskog razdoblja u kome je Turska vladala Bosnom , Gradačac je bio mala kasaba u kojoj je sve bilo skoncentrisano oko i ispod starih zidina, na kojima će u kasnom dobu turske vlasti Gradaščevići sagraditi kulu, koju narod prozva jednostavnim imenom Gradina .

Džamija, sahat kula, medresa, pijaca i dućani, sve je to bilo u neposrednoj blizini Gradine. Kovačnice, kujundžinice, aščinice i kahvedžinice su bile jedne od glavnih zanatskih djelatnosti. Sve je bilo na dohvat ruke. To i jeste odlika jedne male čaršije, koja se u to vrijeme zvaše kasaba . Historijski procesi tog vremena su neminovno vodili ka ukidanju Turskog carstva i stvaranju jedne zapadne monarhije koja će se nazvati Austrougarskim carstvom .

Ne ulazeći u historijske razloge takvog zbivanja, pomenimo samo to da je i naša Bosna postala dio tog carstva koje će unekoliko izmijeniti arhitektonsku strukturu bivše kasabe i od nje početi praviti mali gradić sa institucijama i zdanjima koje je zahtijevalo novo doba. Za četrdeset godina, koliko je vladala Bosnom, Austrougarska je sagradila nekoliko zgrada od kojih su dvije u krugu Gradine, a služile su za potrebe državnih organa . Kasnije su mijenjale svoju upotrebnu djelatnost ali će jedna od njih ostati upamćena kao Gimnazija , a druga kao Radio stanica .
U tom periodu javlja se i nekoliko moćnih trgovačkih porodica i velikoposjednika koji proširuju područje gradnje i grade objekte malo dalje od Gradine. Tako Izetbeg Gradaščević gradi zgradu koja će u novo vrijeme biti poznata kao Dječije obdanište . Hafiz Hakija Hadžihafizović gradi zgradu koju svi znamo kao Crvena škola . Trgovac Kabiljo gradi nekoliko malih trgovina od kojih se jedna i danas nalazi u blizini Ibrinog hana, a preko puta nje je druga trgovina koju je napravio Markica Ivanković . Zgrada u kojoj se danas nalazi gruntovnica bila je vlasništvo poduzetnika i trgovca Pepa Anaigla , a zgradu Pošte napravio je Izetbeg Jahić .

Preko puta parka, jednu od najljepših zgrada napravio je poznati trgovac Konstantin Popović , a onu u ulici poviš gradskog kina, što je nekada služila za bolnicu pa poslije kao Sud za prekršaje , sagradili su Gradaščevići , a posljednji vlasnik od njih bio je Osmanbeg Gradaščević . Doktor Horak je napravio tri kuće i to kuću Ešefa Taslidžića, Ratka Radakovića i kuću u kojoj sada zivi Mersed Trakic . Pomenimo još i zgradu bivše Škole učenika u privredi koju smo skračeno zvali ŠUP . Nju su napravili poznati trgovci i poduzetnici iz porodice Popovića.

Poslije austrougarske vlasti dolazi period Kraljevine Jugoslavije koji će trajati dvadesetak godina, ali nažalost, moramo reći da u Gradačcu za to vrijeme nije izgrađen ni jedan poznati objekat. Tek poslije Drugog svjetskog rata, za vrijeme SFRJ u Gradačcu ponovo počinje izgradnja onoga što jednu kasabu pretvara u grad.

Prve sijalice su zasjale još za vrijeme Drugog svjetskog rata , odnosno 1943. godine, kada je vojska dovukla jedan agregat i smjestila ga u vatrogasno skladište na zelenoj pijaci, koja se u toba zvala „Kajmak pijaca“ . Iako slabe snage, sijalice su prosjale i radosti nije bilo kraja. Na njegovu struju počeo je raditi i bioskop , a bilo je to 1947. godine. Međutim to je ipak bio samo agregat pa se moralo naći bolje rješenje za elekrifikaciju čaršije. Zato je 1952. godine donijeta odluka da se izgradi dalekovod od Gračanice do Gradačca .

Ali ni to ne bi dovoljno, pa opštinska vlast 1962. godine donese odluku da se dovede struja dalekovodom iz Brčkog .

Na taj način stvorili su se uslovi za potpunu elektrifikaciju grada i podizanje industrije. U toku narednih deset godina ili bolje rečeno do 1973. godine nije bilo ni jednog sela ni zaseoka bez struje. U industrijskom dijelu grada izgrađena je Trafo-stanica 220/X sa posadom , što je konačno rješenje za cijelu regiju.
Nažalost, u blizini Gradačca izgradi se nekoliko magistralnih saobračajnica, ali ni jedna ne prođe teritorijom Gradačca. Tako pruga Brčko-Banovići prođe preko Ormanice i Špionice, samo 15 kilometara od Gradačca. Pruga Šamac-Sarajevo takođe ne prođe kroz Gradačac. Svi magistralni putevi obiđoše Gradačac, kao što su put Županja-Sarajevo i auto-put Zagreb-Beograd . Zbog takve situacije opstinska vlast donese odluku da se Gradačac vlastitim snagama spoji sa magistralnim saobračajnicama. Kao prvo donese se odluka da se izgradi pruga Gradačac-Modriča što se uradi u periodu 1950-51. godine. Pruga i dalekovodi bili su odlučujući za razvoj Gradačca na svim sektorima. Čaršija poče mijenjati svoju fizionomiju .

Pošlo se rušiti staro i graditi novo. Već 1947. godine krenulo se sa izmještanjem naselja ispod Gradine . Nova zgrada Veterinarske stanice gradi se 1953. godine. Te godine započeta je i gradnja prve stambene zgrade zvane “Mostarka” koja je dobila i svoj vlastiti vodovod preko hidrofora. Zgrada je useljena 1954. godine i to je bio početak gradnje vodovoda koji je izgrađen 1962 . godine. Redaju se zatim drugi događaji koji mijenjaju izgled grada.

Tako je 1964. godine asfaltirana čaršija od Crvene škole do benzinske pumpe na Varoši. Pod Gradinom se pravi partizansko groblje . Srušen je stari hotel, a 1964. godine počinje gradnja novog hotela . Oronula Gradina se renovira i pretvara u “Konak Zmaja od Bosne” . Čaršija poče mijenjati svoju fizionomiju .
Gradi se asfaltni put do Ormanice i tako se spaja sa putem Županja-Sarajevo . Put se pušta u promet 1968. godine uz veliko slavlje, a odmah zatim počinje asfaltiranje puteva prema Bos. Šamcu i Modriči . Asfaltiranje puta Gradačac-Gračanica završava se 1978. godine, a u toku je bila i izgradnja puta za Orašje preko Tramošnice . Popločana je rječica Gradašnica i izgrađena dva jezera, Hazna i Vidara .

Pored velikog broja već izgrađenih stambenih zgrada, grade se i nove, poput Stambenog niza iza Hotela i naselja u Potok mahali . Prave se nove zgrade za osnovne škole „Ivan Goran Kovačić“ i „Ivo Andrić“ , kao i zgrada za Srednjoškolski centar .
Projektuje se i gradi čitav kompleks objekata Doma zdravlja”Dr.Hamdija Bravo” . Gradi se Sportsko rekreacioni centar kojeg narod prozva imenom “Skenderija” . produžetku prema Varoši gradi se čitav komleks poslovnih protora za zanatske i uslužne djelatnosti. Izmješta se ljekovita voda sa stare ” banja=”” ilidđe i gradi moderno banjsko lječilište. Formira se čitava jedna industrijska zona na prostoru ispod Željezničke stanice.

Tu se grade tvornice kao što su: “Namještaj”, “Kula”, “TMD”, “Duhanska”, “Razvitak”, “Hempro”, “Bosna” i “Bosnaprodukt” . Formiraju su preduzeća “Transremont”, “Autoprevoz” i “Autobuska stanica” sa gradskim i prigradskim saobračajem . Na području “Etivaže” formira se poljoprivredna stanica “Agrozad” i preduzeće za otkup žitarica “Žitopromet” . Igrađen je mlin za mljevenje žitarica i gradska pekara
Napravljen je silos za skladištenje zitarica, ali je upotrijebljen kao skladište trgovačke robe na veliko pod nazivom UPI “Distributivni centar” . Stvara se jedinstveno preduzeče trgovinom na malo, “Trgocentar” koje otvara prvu prodavnicu “Non Stop” i prvu “Samoposlugu” . Gradi se i prva Robna kuća .

Poljoprivredna dobra se udružuju u preduzeće “Napredak” . Stvara se Radna organizacija “Trebava” koja posluje u sistemu Sarajevskog UP-a . Otvaraju se nove aščinice, ćevabdžinice i slastičarnice . Niču kafići iz čijih bašta dopiru zvuci muzike, pričinjavajući tako ugođaj šetačima na poznatom Gradačačkom korzu . Održavaju se razne spoptske i kulturno-muzičke manifestacije.

;KASABA JE POSTALA GRAD.

A u tom gradu, rekli smo da se prva stambena zgrada zvala “Mostarka” . Jeste li se ikad zapitali, zašto baš Mostarka? Znate li ko su bili prvi stanari te zgrade? Hajde da odgovorimo na ova pitanja, ali prije toga provozajmo se u našem vozilu zvanom “Vremeplov” , sve od Bukve pa do bivše željezničke stanice. Podsjetimo se na sve stambene zgrade u našem gradu i stanare koji su živjeli ili još uvijek žive u njima.
Krenimo od nekadašnjeg bazena za kupanje u čijoj blizini su sagrađene tri stambene zgrade, odnosno u novije vrijeme sagrađena je i četvrta, ali zbog njene mladosti ne uvrštavam je u znamenitosti Gradačca. Ostavljam to nekom od nastupajućih generacija, a mi će mo se zadržati na nekim zgradama koje su sagrađene prije rata 1992-1995. godine.
Prva zgrada od Bukve prema čaršiji sagrađena je početkom osamdesetih godina, a među prvim stanarima, bili su:
Đurić Slobodan i Smilja, Meškić Hajro i Rabija, Pirić Azem i Fatima, Gromić Nevresa, Moranjkić Bešlaga i Mutesima, Nikolić Perija i Anđa, Hrnić Osman i Maksida, Kikić Sorajet i Sadeta, Bajramović Vehid i Sadeta.
Poslije ovog naselja idemo dalje prema čarsiji.
Druga zgrada od Bukve prema čarsiji sagrađena je početkom osamdesetih godina, a među prvim stanarima bili su:

Vasiljević Spasoje i Luca, Pantelić Gojko i Mira, Bećirević Osman i Ljilja, Dubravac Marko i Anđa, Arandžić Petar i Angelina, Mutabdžić Pero i Dr. Dragica zvana Marija, Huseinpašić Sead i Nimeta, Avramović Jovo i Dragica, Zoranović Mihajlo i Željka.

Treča zgrada od Bukve prema čaršiji sagrađena je početkom osamdesetih godina, a među prvim stanarima bili su:

Miličević Ilija i Stana, Cvjetanović Veselin i Nejra, Alić Nijaz i Senija, matičarka Olgica, Dr.Reuf i Alma, policajac Živko i Ivanka, Čosić Mujo i Šemsa, Mešanović Šefko i Senija.
Četvrta zgrada od Bukve prema čarsiji

sagarđena je 1962 do 63-e godine, a među prvim stanarima bili su: Karaahmetović Raif i Zineta, Stojčević Đuro i Stana, Gradaščević Dževad i Mila, Pavković Miroslav i Dušanka, Čajić Razim i Esma, Đurđević Dobrivije (Doco) i Nada, Mitrović Žarko (Bata) i Anđelka.
Peta zgrada od Bukve prema čarsiji
sagrađena je 1962 do 63-e godine, a među prvim stanarima bili su: Mitrović Nedjeljko i Ilinka, Klis Ramo i Sena, Tobić Bogoljub i Marina, Garić Nedžo i Milka, Gligorevic Jela, Petrović Ilija i Spasa, Marić Nedžo i Jela.
Šesta zgrada od Bukve prema čaršiji
sagrađena je 1962 do 63-e godine, a među prvim stanarima bili su: Mikić Savo i Dušanka, Skerlić Ivan i Dobrila, Zoranović Jovica i Anka, Tipura Muhamed (Hamić) i Azra, Ibrulj Benjamin kao samac, Delić Mesud i Ksenija.

Zgrada Elektrodistribucije
je pravljena 1962. godine kao poslovni objekat, ali na spratu su bila dva stana koja su služila za radnike ove firme. Bili su to: Džaferović Idriz i Senija, Sušić Miroslav i Mirjana, Hečimović Fuad i Vahida, Simeunović Miloš i Ruža.

Zgrada između elektrodistribucije i Crvene škole
sagrađena je 1965. godine, a među prvim stanarima bili su: Husenbašić Omer i Hajrija, Ljubibratić Lazija i Jovanka, Macanović Zdravko i Ljilja, Nikić Rade, Softić Mustafa sa porodicom, Hečimović Hazim i Hasnija, Avdić Hazim (Zologija) i Zdravka, Saletović Hazim i Rukija, Čajić Stjepan, Malinović Živko kao samac, Hari i Mila, Kevrić Abid i Sedika, Alimanović Sakib i Olgica, Taslidžić Miralem i Jasmina, Dizdarević Enver i Miladeta, Ferčinović Sabiha i Raif, Janković Stojan i Ruža, Miličić Simo i Ljubica, Filipović Dušan i Joka.

Šumarska zgrada
je sagrađena 1959 godine, a među prvim stanarima bili su: Morotko Igor i Dragica, Čičić Marko i Vida, Ibrahimbegović Kemal sa suprugom, Muminović Ćamil sa suprugom, Marević Nikola i Nada, a iseljenjem “Sumarske uprave” koja je bila u prizemlju, stan su dobili Popović Dragan i Devleta.
Zgrada penziono-zdravstvenog osiguranja
sagrađena je 1972. godine. Na spratu zgrade imaju dva stana, a prvi stanari su bili Hečimović Hazim i Hasnija, i Čolić Meho sa svojom suprugom.
Zgrada na staroj autobuskoj stanici:

Ova zgrada se nalazi preko puta stare autobuske stanice i granići se sa dvorištem Dječijeg obdaništa. U početku su u jednom dijelu zgrade bile poslovne prostorije građevinskog preduzeća “Bosna”, a ostalo su bili stanovi. Prvi stanari su se uselili 1974. godine. U narodu je bila poznata po nazivu “Alma” sto je dobila po imenu prvorođene djevočice u toj zgradi.

U prvom ulazu stanovali su: Vethić Ranko, Ferčilović Raif i Sabiha, Mitrović Niko i Anđa, Bešić Ismet i Zurijeta, Dragičević Đorđe i Cvijeta, Miličević Stojan i Ana, Šestan Fabijan i Mara, Kljajić Dragan i Ružica, Lazić Jovo i Mara, Kamberović Aziz i Kemija, Sušić Ibro i Novka, kao i Sahačić hajra.

U drugom ulazu stanovali su: Mujesić Aljo i Sadeta, Abdulahović Fako i Remza, Haseljić Fedžad i Azijada, Vučković Anto, Petrović Veljko i Vesna, Mihaljević Toni i Živana, Halilović Mehmed i Meliha, Jovanović Miroslav i Stana, Petrović Rade i Sena, Malinović Pero i Jela, Šimić Niko i Spasa, Kikić Jasmin i Asifa. Poslije su se doselili Gradaščević Dževad i Mila kao i Kešan Sead i Paša.
Zgrada Radio stanice
je pravljena za vrijeme austrougarske uprave i služila je za različite namjene. U narodu je poznata po imenu Radio stanica jer su u njoj uistinu smještene prostorije gradačačke radio stanice. Ali ne samo radio stanice. Tu je smjesštena i gradska biblioteka “Alija Isaković”. Međutim, jedno vrijeme služila je i za stanovanje. Bili su to sljedeći stanari: Angela Kunce, Softić Mustafa, Stefanović Bogomir, Stevanović Dimitrije (Mito) i Hata, Mejremić Fikret, Maksimović Krsto i Ana, Sretanović Marko i Dana, Tipura Adem i Jadranka, Mucić Alija, profesorica domaćinstva Milena, prof. Pavlić Vladimir i Milka i još neki drugi.
Vratimo se sada ponovo u glavnu ulicu i krenimo od Kuće sa dva stana na početku ulice za Bagdale. Ova kuća je pravljena 1950-ih godina i bila je državno vlasništvo, a među prvim stanarima bili su: Valić Anto i Jelena, Antonić Miloš i jedno vrijeme Jancek Miroslav. Kuća je privatizirana i sadašnji vlasnik Šimić Tomo

Zgrada Crvene škole
pravljena za vrijeme austrougarske uprave BiH i bila je vlasništvo hafiza Hakije Hadžihafizovića. Poslije Drugog svjetskog rata pretvorena je u osnovnu školu i zbog crvene boje njene fasade prozvana je “Crvena škola”. Na spratu ove zgrade jedno vrijeme su stanovali prosvjetni radnici i to: Hodžić Ahmet, Stefanović Jovan, Simić Branko, Šarić Kočo i Kovačević Mehmed.
Gradska pošta je takođe izgrađena za vrijeme austrougarske uprave BiH i bila je vlasništvo Izetbega Jahića. Još u to doba njeno prizemlje je pretvoreno u poslovne prostorije za poštanske usluge. Poslije Drugog svjetskog rata na spratu su jedno vrijeme stanovali Kunić Obrad, Lazarević Jovo i Mihajlović Niko.
Napretkova zgrada je sagrađena 1959. godine i zvala se “Napredkova” jer je služila za potrebe radnika koji su radili u preduzeću “Napredak”, koje se inače bavilo poljoprivrednom djelatnošču. Među prvim stanarima bili su: polj. inženjer Terenda Munir, zatim jedan polj. inženjer po imenu Bajro, polj. iženjer Tišma Pavle, polj. inženjer Idrizović Safet i Safija-Sofka, Skakić Senija, Čajič Hatidza, Hanasbašić Ramo, Sendić Alija i Raza, Kukuruzović Emin, Lukić Jovan i Darinka. Jedno kraće vrijeme stanovao je i Mulavdić Kemal.

Zgrada do Napredkove zgrade. Ova zgrada je pravljena 1959-60. godine, a među prvim stanarima bili su: Imamović Teufik sa porodicom, Sendić Munever i Štefica, Kovačević Slavoljub i Esma, Pašalić Ćamil i drugi.
Dom penzionera . Zgrada Doma penzionera pravljena je 1977 godine. Pored poslovnih prostorija izgrađeni su i stanovi za penzionere. Među prvim stanarima bili su: Sušić Zora, Sušić Anto i Ljubinka, Rušidovic Fehim i Zurijeta, Jašarević Hanifa, Pobrić Derviša, Novalić Muharem i Jasminka, Softić Almasa i drugi.

Zgrada službe društvenog knjigovodstva-SDK . Građena je 1969. godine u čijem prizemlju su bili poslovni prostori, a na spratovima stanovi. Među prvim stanarima u prvom ulazu bili su: Gradaščević Safet, Mešanović Jusuf, Jakovac Bogdan, Pašalić Mustafa i Mensura, Varga Tibor i Anka, Radić Aco.
Drugi ulaz: Muftić Muhamd i Merka, Ganibegović Reuf, Ilić Svetozar i Julka, Omeragić Osman i Merima, Jerković Petar i Ljubica, Krljuč Nail, Desa – (nastavnica bivšeg SH jezika)
Zgrada u kojoj je bila prodavnica obuce “Borovo” : Građena je 1970-e godine u čijem su prizemlju izgrađeni poslovni prostori. Na pratovima su stanovi, a među prvim stanarima bili su: Delić Mesud i Ksenija, Sarajlić Esad i Derviša, Lukić Milan i Marija, Džaferović Nurija i Ferida, Mijić Jovan i Milica, Avdičević Fehima, Maslić Mara i Nusret, Musić Jusuf i Jasmina, Langer Nevenka, Ćosić Binasa, Đukić Mihajlo i Bahra, Šaljo Arif i Mina (Dževida), Skenderović Enver i Suada.
Tri državne kuće u ulici sa nekadašnjim nazivom “Šakić mahala” .

Prva kuća ima dva stana. U jednom stanu su živjeli Bodiroga Ranko i njegova supruga Dragica, a u drugom Huskić Salko sa suprugom Anicom.
Danas je ova zgrada privatizirana.

Druga kuća je služila za stanovanje Mujkić Fuada i njegove supruge Zlate, a poslije njihovog odlaska iz Gradačca, useljava se trgocentrov vozač Beširević Izudin, zvani Makso. Kuća je kasnije privatizirana i u njoj, sa svojom porodicom, sada živi Izudinov sin Ibrahim, poznat po nadimku Bajko.

Treča kuća ima dva stana, a stanari uprvom ulazu su bili Šandor Mira sa kčerkom Sekom, a poslije njih tu je doselio Džalić Branko sa suprugom Danicom. U drugom ulazu stanovao je Bešić Mujo sa suprugom Čamkom. U skladu sa današnjim sistemom i ova kuća je privatizirana.

Zgrada u cijem prizemlju je Univerzalova knjizara
sagradjena je 197…..

Svojom bočnom stranom okrenuta je prema glavnoj ulici tako da se u njoj nalaze svega dva mala poslovna prostora. Zbog tuzlanske knjižare „Unevarzal“, koja je smještena u jedan od ta dva prostora, u narodu je ostalo uobičajeno da se za tu zgradu koristi naziv „Univerzalova zgrada“.
Po svojoj dužini zgrada ima dva ulaza, a među prvim stanarima bili su:
Prvi ulaz : Šarkanović Branko i Gordana, Ganibegović Šemso i Gordana, Pleho Hasib sa svojom porodicom, Šibonjić Šefko i Nadira, Hodžić Hamid i Amira, Mutavđić Vojislav i Ljilja, Muratović Ćamili Suada, Iličković Simo i Stana i Lakić Luca i Jozo.

Drugi ulaz. Kristić Franjo i Marija, Leutar Tadija i Jela, H.Muhamedović Enes sa svojom porodicom, Đula Dželilković, Mandžić Mandžo i Hidajeta, Supić Nada i Vukašin, Hrštić Muhamed i Hatiđa, Taletović Asija, Šakić Veronika i Jozo, Blagojević Petar i Živka, Segedin Vlado i Dragica i još neki drugi.
Zgrada sa samoposlugom i haustorom:Ova zgrada je napravljane 1968. godine, a medju prvim stanarima bili su:

Prvi ulaz: Pastulović Vlado i Kata, Stojčević Vaso i Desa, Lejić Stoja i Ilija, Šarkanović Branko i Gordana, Tuzlak Fahrudin i Šuhreta, Idrizović Muharem (Mušin) i Vasva, Mišić Dragica, Šaldić Enver i Izudina, Jankovis Stojan i Desa,
Drugi ulaz: Mihajlović Petar i Gina, Mitrovic Marija, Delić Esad i Šefika, Kukuruzovic Hazim-Žito i Feriha, Živković Đoko i Slavica, Vujanović Pero i Milka, Palestinac Bakir Ismajl i Ramiza, Pušak Marko i ljubica, Ibrahimbegovic Hidajet i Razija.
Zgrada koja se naslanja na zgradu sa haustorom je starija od ove prve. Gradjena je 1963. godine, a medju prvim stanarima bili su:
Prva zgrada s lijeve strane građena je 1963. godine, a među prvim stanarima bili su:
Prvi ulaz : Hodžić Muhamed i Fikreta, Sarajlić Esad i Derviša, Alibasić Fahro i Zuhra, Emić Fikret i Fikreta, Sarić Sejfo i Fahira, Jašarević Arif i Subhija, Stojčević Anka, Hečimović Fadila, Osmo iz Brčkog, Ljubica, Hadžimuhamedović Raif i Sadija, Divljak Mirko i Milica.
Drugi ulaz : Maksimovć Krsto i Ana, Jularać Ivka, Pejić Obrad i Mitra dr. Ristić Jevrosima ginekolog, Hećimović Hazim i Hasnija, Čolić Meho i Rajka, Kevrić Jakica i Ševka, Omerović Hasan i Esma.

Naselje zvano “Potok mahala“ . Ovo veliko naselje nalazi se u pozadini samog centra grada, odnosno sa desne strane ulice poznate kao “Brđani”. Ulaz u naselje počinje odmah pored poznate “Kadričeve” fotografske radnje, odnosno kafića “Stefanel”. Ulica koja vodi u naselje nekada bijaše uska i kaldermisana, tako de je više ličila na potok nego na ulicu, pa narod cijelo naselje prozva “Potok mahala”. Prvi stanari su useljeni 1981. godine medju kojima i pisac ovih redova, ali zbog relativme mladosti izgrađenog naselja nečemo nabrajati sve stanare koji su živjeli tu živjeli. Ostavimo to za neka kasnija vremena.

“Stambeni niz” . Stambneni niz je jedna od največih zgrada koje su napravljene za kolektivno stanovanje ljudi. Sagrađena je odmah iza leđa bivšeg gradskog hotela i svojom dužinom proteže se sve do zgrade u kojoj se nalazi Bošnjačko društvo “Preporod”. Kako se radi o mlađem dobu izgradnje i ovdje će mo izostaviti spisak prvih stanara koji su živjeli u tom objektu.
Zgrada Hotela je sagrađena1964. godine i nije služila samo kao hotel jer je imala dva sprata sa stanovima. Među prvim stanarima bili su: Huskić Safet, Abdulahović Munira (majka advokata Fake Abdulahovića), Dr. Saidović Jusuf i Minka, Dr.Husenbašić Omer i Hajrija, Dr. Segedin Vlado, Dr. Zukić Esad, prof. Alispahić Nijaz i Nisveta, direktor pošte Mihajlović Niko, Haseljić Zehra, predsjednik opštinskog suda Milosavljević Milutin, predsjednik opštine Mitrović Đorđe i Olgica, Dr. Milanković Taslaman, Srpak Milica, sestre Juca i Milica, Marko iz Hempra. Sadašnji stanari su: Dr.Kurčehajić Rasim, Dr. Mutić Sead i Slobodanka (Boba), Advokat Abdulahović Faruk (Fako) i Hajra, Huskić Zlatan, i Novalija Hajro.
Zgrada zvana Popovička : Ova zgrada je poslije Drugog svjetskog rata, odnosno u periodu od 1948 do 1850. godine služila kao Dom za ratnu siročad, a poslije se pretvara u stambenu zgradu. Među prvim stanarima bili su: Šarić Kočo, knjižar Hari čije pravo ime je bilo Haralampije i supruga Mila, Martin Sušić i Zora sa sinovima Antom i Mirom, Pivać Gojko i Ruza sa sinom Savom i kčerkom Mirom, Mulavdić Asif i Behija, Imamović Suad i Hida sa sinom Sadanom i kčerkom Mikicom, Mulavdić Halid i Zora sa kčerkom Snježanom, Stefanović Jovan i Lena sa sinom Borom i kčerkom Vesnom.
Zgrada “Sarajka”, a kasnije poznata kao “Tučina zgrada” . Ova zgrada je građena 1958. godine i druga je zgrada po starini poslije “Mostarke”. Kad ovo kažem, onda mislim na gradnju poslije Drugog svjetskog rata. U narodu je bila poznata pod nazivom “Sarajka”, ali je taj naziv vremenemo izblijedio. Među prvim stanarima bili su: Mlač Rudolf i Vera sa sinom Aleksandrom, porodica Šadić sa dvije kćerke, Biserom i Zlatom, porodica Žuvela kod koje je živio i njegov brat Ivo, Božo Stefanović sa svojom porodicom, Ivica Bule i Jelica kod kojih je živjela i Ivicina sestra Nevenka, Stroski Anatolij, Čekić Rajko i Tonka, Živanović Branka, Stefanović Petar, Valić Anto i Jelena, Pranjić Vinko i Antonija, Milivoje Kunce i Angela, Živkovic Radomir, Subasic Jovo, Alajbegović Muharem sa suprugom i sinom Enverom, Mušović Ibrahim sa suprugom i kćerkama, Suadom, Azrom i Nizarom kao i sinom po imenu Ermegan (Gano), Palata Mustafa i Zarifa, H.Muhamedović Mersed i Razija, Jašarević Muhamed i Sadeta, Bosić Boško i Milena i Isić Fikret (Tučo) i Ivanka.
Zgrada Refleksa je gradjena 1963. godine, a u narodu je bila poznata kao “Zgrada Refleksa”, zato što je u jednom od njenih poslovnih prostora bila smještena prodavnica obuće „Refleks“. Danas je poznata po imenu Bošnjačke zajednice kulture “Preporod”, prvi stanari su bili: Lopandić Živan, Cvitkušic Vid, Čajić Stjepan sa suprugom, Hadžiomerović Mehmed i Ismeta, Čučuković Milivoje i Milica, Sinanović Fuad i Zuhra, Dragičević Ratko i Jela , Soldin Šerif i Jelica, Kikić Fikret i Rabija, Đuričković Jagoš i Milica i u dograđenom dijelu sa zadnje strane zgrade stanovali su Moring Drago i Seka.

Stara Bolnica (desna strana ulice) Vrijeme gradnje ove lijepe zgrade pripada dobu austrougarske uprave Bosnom i Hercegovinom. Sagrađena je od strane Gradaščevića, jer se pouzdano zna da je bila u vlasništvu Osman-bega Gradaščevića , a on ju je naslijedio od svoje matere Zumrut-hanume , o čemu je pisao i mr. Esad Sarajlić u svojoj knjizi Gradačac sa okolinom u prošlosti. Namjena ove zgrade je bila različita i mnogobrojna, ali mi će mo pomenuti samo neke. Dvadesetih godina prošlog stoljeća u ovoj zgradi je bila smještena Privredna banka DD Gradačac. Vlasnici banke, na temelju dioničkog kapitala, bili su Čedo Popovič i Osman-beg Gradašćević . Poslije je ova zgrada prešla u vlasništvo trgovačke porodice Šakića (Muharem-age i Avdage) . Za vrijeme Drugog svjetkog rata oni je iznajmljuju novim vlastima i u nju biva smještena Partizanska bolnica, formirana 1943. godine. U periodu između Drugog svjetskog rata, pa do danas, u zgradi su se smjenjivale različite djelatnosti. Duže vremena bio je smjšten Dom za ratnu siročad, Sud za prekršaje, Crveni krst, Šah klub i Crveni križ . Ali nije samo to. Ponekad su neke od njenih prostorija služile i za stanovanje. Pomenimo bar nekoliko porodice koje su krače vrijeme stanovale u o ovoj gradi. Bile su to porodice, Bahić Ibrahima, Mitrović Žarke, zvanog Bata i Tipura Muhameda, poznatog po nadimku Hamić.

Tri prizemne zgradice na Malim Brdjanima: (lijeva strana ulice)

Prva iz pravca kina . Kukolj Aleksa i Mara, Pivać Gojko i Ruža, a kasnije Čatić Hasan i Hajra, kao i Igračev Vaso i Anka.

Druga zgradica. Profesor Prašo sa suprugom, Skoko Miloš i Ljubica, Hodžić Ahmet i Ena, Panić Živko i Mila, Milojković Žarko i Danica.

Treća zgradica . Popović Jovo i Rada, Lukić Lune i Ljubica, Lakić Spaso i Ristana, Stankić Drago i Cvija, Lazić Momir i Milodarka.

A sada nastavimo priču sa zgradom zvana Mostarka . Ova zgrada je pravljena 1953. godine i to je bila prva stambena zgrada za kolektivno stanovanje u Gradačcu. Zato recimo koju riječ više o ovoj lijepoj zgradi. Prije svega vrijedno je pomenuti da ja ta zgrada imala i svoje vlastito napajanje sa vodom. Naime, u to doba Gradačac jos nije imao izgrađen vodovod pa je ova zgrada uz pomoć hidrofora napojena sa vodom iz bunara koji je bio u parku u blizini današnjih spomenika palim učesnicima rata. Vodovod je instalirao stanar te zgrade Pavo Kaluža koji je inače bio kvalifikovani vodoinstalater.
Porijeklom je bio Čeh, a u Gradačac je došao iz Brčkog. A sad da vidimo kako i zašto je ova zgrada dobila ime “Mostarka” ? Zagonetno, ali vrlo jednostavno. U to vrijeme tip takvih zgrada gradio se u Mostaru i po jednom od takvih projekata igrađena je i ova zgrada u Gradačcu. Zbog toga je narod i prozva “Mostarka”. Logično, zar ne? Ali nije samo to. U toj zgradi je stanovao jedan Hašim Sudžuka sa svojom suprugom Bahrom, koja je bila toliko lijepa, da i nju narod prozva „Mostarska ljepotica“. Imali su dvije kčerke od kojih se jedna zove Dženana i udade se za poznatog kompozitora i vođu tadašnjeg muzičkog sastava „Bijelog dugmeta“, Gorana Bregovića. Eto, u neku ruku ispade da je Goran Bregović gradačački zet, pa možda jednog dana sa svojom Dženanom posjeti naš grad. A dotle, nama još preostaje da po sjećanju nabrojimo sve stare stanare te zgrade.
Bili su to: predsjednik opštine Džemal M.Halilović, sudija opštinskog suda Mehmedović Muhamed, Sudžuka Hašim i Bahra, Šakić Dedo sa suprugom, Gradaščević Dževad i Mila, Bahić Ibrahim i Dada, Sestre Benaković Marica i Katica Kaluža Pavo i Milka, Ćirić Jovica i Dušanka, Jerković Mustafa, Pržulj Slobodan i Zora, Tasliđić Muzafer i Jela, Mijić Ljubica i Milka, Memet Vera, Sitarević Šemun, Bačić Luka i Batina Milan.

Kuća sa dva stana na mjestu gdje je sada “Bambi” .

Na jednoj od najljepših lokacija u Gradačcu , pedesetih godina poslije Drugog svjetskog rata sagrađena je mala stambena zgrada sa dva stana. Kao i mnoge druge stambene zgrade koje su sagrađene tih godina i ova je bila namijenjena za stanovnje naših budućih sugrađana, koji će najvećim dijelom doći iz Republioke Srbije da obavljaju neke od planiranih poslova, “za koje nije balo kadrova u Bosni i Hercegovini” . Tako su se tu uselili Gajić Đoko sa suprugom Anđelkm i Škundrić Ilija sa suprugom Remzom. Kasnije će tu stanovati stanovali prvi šef željezničke stanice Šehić Husein sa suprugom Muhibom.

Vila na Aleji . Ova vila je sagrađena u doba austrougarske uprave Bosnom, a bila je vlasništvo advokata Davorina Đujića. Jedan period za vrijeme Drugog svjetskog rata u ovoj njoj je stanovao Dr. Hamdija Bravo, a poslije rata tu su u jednoj strani stanovali Ungaro Ivo i Ljudmila, a u drugoj Trakić Hasan i Bahrija. Danas je vlasnik jedne strane Trakić Mersed sa suprugom Koviljkom, a druga strana je vlasništvo opštine.

Male kućice na Aleji . Svih pet kuća pored aleje, počev od one u kojoj stanuje advokat Ibrulj Benjamin pa sve do one u kojoj je stanovao Stevo Živković, pravljene su 1950-ih godina.

1. Pavković Miroslav i Marija, Ibrulj Benjamin i Behira. Kuća je danas privatno vlasnistvo Ibrulj Benjamina.

2. Đulbegović Halid i Mira, (Stanovali su u ovoj kuci cijelo vrijeme, od uselenja pa do smrti).

3. Mičić Đoko, Dr. Spasojević Nenad i Ljilja, Stefanovic Jovo i Lena, Sehic Husein i Muhiba, Jasarevic Mustafa i Zlata i Stefanović Jovo koji živi i dan danas, ali kao privatni vlasnik ove kuće.


4. Direktor gumare Lipovćević Đorđe, Oblak Milica, Ungaro Ivo i Mila, H.Muhamedović Mersed i Razija, a u novije vrijeme stanuju Imamović Sadan i Fata, koji su postali privatni vlasnici ove kuće.

5. Živković Stevo i Mara. (Stanovali su od početka pa sve do smrti). Kuća je prodata i trenutno je u fazi renoviranja.

Trgocentrova kuća.
Ovo je bila “Trgocentrova kuća” koja je služila za satanovanje njihovih radnika. Na spratu kuće je stanovao Stefanović Mito sa svojom porodicom od koje i sada stanuje njegova supruga Hata sa kčerkom Dejanom. U prizemlju je stanovala Bahić Dada sa svojom porodicom, od kojih danas stanuje njena kčerka Svjetlana sa svojim sinom.

Zgrada bivše Korpare.
Ova zgrada je napravljena 1959. godine kao poslaovna zgrada tadašnjeg preduzeća “Korpara”, a 1966. godine je pretvorena u zgradu za stanovanje. Među prvim stanarima bili su: Prvi ulaz: Alić Enesa, Lakićević Ratomir, Bošnjak Marijan i Janka, Jukić Drago i Mirjana, dr. Muminhodžić Kasim.
Drugi ulaz: Bahić Nadir i Sofka, Lakičević Gojko i Cvjeta, Kevrić Jakica i Sefka, Dzinović Čamil i Fatima.
Treći ulaz: Ilić Nikola i Julka, Pivač Gojko i Ruža, Vlado i Branka prezime ne znam, i Karabegović Mudir (Orho) i Mina.
Namještajeva zgrada. Građena je 1963-64. godine. među prvim stanarima u prizemlju zgrade bili su: Topčagić Muradif i Vasva, Bukvarević Nurija i Sena, a na spratu Hodžić Hamid i Amira, Pleho Hasib i Julija. Poslije dolaze Jandriček Kruno i Mirjana, pa kad su se oni odselili onda dolaze Štadler Ivica i Vera, a Kasnije Jašarevic Avdo i Habila te Dedić Nihad i Stajka.

Zgrada gdje je bilo osiguravajuće društvo.

Izgrađena je 1970. godine i sjećam se da su je zvali “Brčanka”. Razlog za to ime nije mi poznat, ali znam da su u njenom prizemlju bile poslovne prostorije Osiguravajučeg društva i da je po tome bila poznata. Ostali dio zgrade izgrađen je kao stambeni prostor, pa je bila poznata i po tome što su tu većinom stanovali radnici Stanice milicije. Među prvim stanarima bili su: Pejić Mika, Čučković Milivoje i Milica, Tomić Bogoljub i Marija, Lakić Gojko i Cvijeta, Šaković Enes i Enisa, Klis Ramo sa porodicom, Sušić Osman sa porodicom, Čustović Zajko sa porodicom, Stanojević Živko sa porodicom, Dananović Aziz i Badema, Džinović Novalija i još nekih samaca.
Zgrada na Varoši. Gradjena je 1964. godine, a medju prvim stanarima bili su: Dakić Luka i Zorka, Marković Pero i Mara, Mehić Senahid i Mejasa, Rušidović Nurija, Bačić Luka i Joka, Bačić Đuka, Ilić Bozo i Ruža, Susić Osman sa suprugom, Babić Ristana, Miličević Lazo i drugi. Ova zgrada je imala i svoj vlastiti bunar koji je bio ispred stana Mehić Senahida.

Zgrada Komunalnog : Goreta Jere i Bela, Mujanović Husein (Mujan) i Hata, a u prizemlju Gradaščević Majda.

Zgrada Mljekare. Zgrada Mljekare je sagađena početkom šezdesetih godina, a ime je dobila po upravo po mljekari koja je u toj zgradi imala svoje poslovne prostorije. U dijelu koji je bio predviđen za stanovanje živjeli su: Huseinbašić Ramo i Fatima, Skakić Senija, Davidović Ilija i Zorka, Konopka Ivan i Ruža. Po prestanku rada Mljekare u tom prostoru, Goreta Jere je imao radionicu za viklovanje motora. Sadašnji novi dio zgrade je u vlasništvu Jašarević Azema.
Kuća Popovića do Mljekare.
Ova kuća potiće iz austrougarskog vremana, a njen vlasnik je bio Popović Vojislav (Vojko). Jedno vrijeme u njoj je stanovao direktor gradjevinskog preduzeća “Bosne” Nikolić Miloš, a poslije je tu kuću odkupio “Trgocentar” za svoje radnike. U jednom dijelu kuće na spratu i sada živi Sadeta (Sada), supruga umrlog Osmanović Halima, dok je ostali dio sprata kao i cijelo prizemlje pretvoren u poslovni prostor u vlasništvu M. Halilović Nesiba. Poslovni prostor je trenutno napušten i nije u upotrebi.

Zgrada uprave prihoda. I ova zgrada potiće iz austrougarskog doba, a bila je vlasništvo Popović Branka. Jedno vrijeme služila je za stanovanje, tako da je 1953. godine tu stanovao prvi fakultetski obrazovan veterinar Huskić Adem sa svojom porodicom, Štadler Ivica i Vera, kao i jedan čovjek kojem se ne mogu sjetiti imena, ali znam da je bio zamjenik komandira policijske stanice.
Dvije zgradice na brdu poviš stare Banje Ilidže .

Ove dvije zgradice su građene 1977. godine. Pripadale su “Banja Ilidži” i u početku su služile za stanovanje banjskih pacijenata. Kasnije je Banja pripojena ugostiteljskom preduzeću “Jedinstvo” i radila je samo kao ugostiteljski objekat, a zgradice su izdavane njihovim radnicima kao stanovi. U njima su jedno vrijeme stanovali sljedeći radnici: Suljić Hadžib, Cvitkušić Josip, Kikić Rasim, Peštalić Meksub i Gajčević Stjepan. Za vrijeme rata 92-95 obje zgradice su pretrpjele teška oštečenja, ali je jedna od njih 1996. godine osposobljena sa donatorskim sredstvima i dodjeljena Osmanović Nedžadu i njegovoj porodici.
Dvije zgradice na željezničkoj stanici .
Ove dvije male zgrade sagrađene su 1950/52 godine, odnosno u isto vrijeme kad je građena pruga Gradačac-Modrića. Ova zgradica sa bijelom fasadom je bila čekaonica sa biletarnicom za kupovinu karata, a do nje je bila kancelarija za Šefa stanice.
Zgradica sa zelenom fasadom je nekada služila za stambeni smještaj šefa stanice i njegove porodice. Radovi na izgradnji pruge su završeni 27.4.1951. godine, kada je stigao i prvi voz u Gradačac. Za šefa željezničke stanice postavljen je Husein Šehić, kojeg će kasnije zamijeniti Sakib Duraković, a među prvim zaposlenim radnicima su bili Ćećez Anđelko, Edhem Gavranović i jedan skretničar iz Kotorskog po imenu Hasan. Tako je naša Provincija u pozadini bila povezana sa ostalim gradovima tadašnje države. Bilo je to prije šezdeset i više godina.

Pruge i željezničke stanice više nemamo. Nemamo ni voza, ali imamo naše vozilo po imenu „Vremeplov“ kojim se provozasmo kroz period u kojem naša kasaba izraste u jedan od najljepših gradova Bosne i Hercegovine. U tom gradu rodiše se pjesnici i književnici, umjetnici i naučnici, sportisti i mnogi drugi veliki i mali ljudi. O mnogima smo već ponešto napisali, neke samo spomenuli, a neke ostavili budučim pripovjedačima o Gradačcu i njegovim ljudima. A ja se polako prbližavam kraju ove priče i dok tražim taj kraj čini mi se da se uvijek vračam na početak koji kraja nema. Je li ovo početak kraja mog pisanja na Blogu ili je ovo samo kraj ove priče. Ponekad se pitam jesu li ove tri godine mog pisanja pronašle put do čitaoca ili je sve bio san u kojem sam sanjao daleku prošlost pokušavajući da se domognem sadašnjosti. O budućnosti i ne mislim. Ona više nije za mene. Ja znam da sam čovjek iz proslošti i biću sretan ako ostanem u sadašnjosti. U njoj imam svoju obitelj koju neizmjerno volim. U njoj imam svoju fameliju, imam vas, svoje prijatelje koje poštujem i cijenim. Zato ću u sadašnjosti i ostati. Samo kad me želja mine zavirit ću u prošlost i novu priču za vas ispričati.

O znamenitostima Gradačca možete više pročitati ako kliknete na BLOG ”.


Mirza Avdičević


5 komentara

  1. Kao i obično odlično. Malo ču te dopuniti, vezano za Crvenu školu. Stan je prvobitno bio sa lijeve strane ulaza, ulazilo se sa strane od Bukve – sječam se Kovačevća dok su stanovali tu. U Crvenoj školi je bila jedno vrijeme gimnazija. Prvi razred osn. škole završio sam u Crvenoj da bi u II i III a možda i IV išao na gradinu u Gimnaziju. Potom smo se “vratili” u Crvenu i tu sam i završio osnov. Mislim da kada sam bio VI razred da se tada škola “podijelila” ja sam ostao u Crvenoj a moj komšija iz sokaka dospio je u IG Kovačić. Ni u to vrijeme, do završetka škole 65, nisu bili stanovi na spratu?? Pozdrav

  2. Ne znam jesam li u pravu ,naslucujem karj pisanja , uzivao sam u tvom pisanju ,cesto se vratim na neke postove da ih ponovo i ponovo citam.Setnju kroz vrijeme nasim gradom dobro si obradio,lijep zavrsetak .”Naša kasaba izraste u jedan od najljepših gradova Bosne i Hercegovine. U tom gradu rodiše se pjesnici i književnici, umjetnici i naučnici, sportisti i mnogi drugi veliki i mali ljudi.”Slazem se Mirza ,a vrijeme koje dolazi neka opravdaju mlade generacije.Tebi sve pohvale !!

  3. Lijep prikaz preobražaja Grada. U zgradi koja se nastavlja na zgradu sa samoposlugom i prolazom, ulaz do brijačnice, stanovali Fikreta i ja od kraja 1963. do kraja 1964.i tu nam se rodila i kćerka Adaleta..U to vrijeme tu je stanovao i Esad Sarajlić sa suprugom Dervisom.
    Mnogo pozdrava Tebi i Tvojima,
    Muhamed H.

Komentariši